Zobacz temat - Szczepan Twardoch

Spoiler:

Podstawowa wada Morfiny jest taka, że to powieść w pewnej mierze wyrachowana. Twardoch postanowił wejść w nowy target, więc pisał pod głównonurtowego czytelnika, a nie fandomowego, oraz pod Paszporty, a nie Zajdle. Dlatego rzeczy, które starzy fani pojmą po jednym zdaniu, tutaj rozpisał na całe strony. Na wszelki wypadek. Z tego samego powodu całość wydaje się chaotyczna – Morfina to taki przegląd tygodnia. Mógłbym ołówkiem zaznaczać, co jest wzięte z „Ronda”, co z „Tak jest dobrze”, a co z „Grunwaldu”. Przez ten natłok tematów Morfina robi się nieczytelna.
Po drugie bohater. Gdyby kazano mi podać jedną rzecz, która konstytuuje polską fantastykę, bez wahania powiedziałbym że bohater. I tym miejscu Twardoch poszedł na przekór swoim fantastycznym korzeniom. Dla wielu oburzonych czytelników wszystkie te łajdactwa i świństwa byłyby absolutnie akceptowalne, gdyby Willeman był przeironizowanym cynikiem. I w drugą stronę: wielu przyzwoliłoby na największą nawet bohaterszczyznę, gdyby była popełniana z kwaśną miną a la detektyw Marlowe.
Przez dobre dwie trzecie książki obserwujemy postaci z bardzo wykrzywionej perspektywy. Kostek nie jest obiektywnym narratorem. Gorzej, wykrzywia wszystko i przekręca, żeby się usprawiedliwić. Matka nie jest wcielonym demonem, Salome kobietą fatalną. To samo dotyczy teścia-endeka i Heli-matkipolki. Oni tacy nie są, on ich wyolbrzymia, karykaturuje, ogląda jakby w zwierciadle, niejasno. Dopiero po przemianie, kiedy wraca z Budapesztu, ogląd staje się trzeźwy.
No ale wtedy Kostek ginie z rąk najlepszego przyjaciela. Wygląda na to, że przegrał. Misja zaprzepaszczona, bliscy go nienawidzą, zostanie zapamiętany, jako pierwszy skazany na śmierć za kolaborację. A jaka byłą stawka tej gry! Kostka mydła, której (nomen omen) Kostek nie dostarczył Inżynierowi, miała ocalić miliony. No ale wszystko przepadło, zostaje tylko pole bitewne duszy. I moja interpretacja jest taka, że Willeman wygrał. Zyskał tożsamość, może jeszcze coś więcej.
Swoją drogą w Morfinie lubię najbardziej to, jak krytyka kruszy sobie na niej pióra (chociaż jest się czego przyczepić). Każdy wydobywa tylko to, co go interesuje, nie próbując nawet dokonać syntezy.
Główny nurt oczywiście zainteresował się kwestiami tożsamościowymi. Jestem Polakiem lub Niemcem, mężczyzną, kobietą, czymś trzecim – nie wiem, nie chcę wiedzieć, dajcie mi święty spokój. Ale nie dają, przystawiają nóż do gardła i każą się zdecydować. Oczywiście nie mówią, która odpowiedź ratuje życie i dlaczego akurat ta.
Fantaści z kolei pytają: dobrze, okej, jest to w końcu fantastyka, czy nie? Odpowiedź jest taka, że zależy od interpretacji. Mamy w Morfinie dwie narracje: nieprawdomówną pierwszoosobową narrację Kostka oraz równie niewiarygodna Ta Trzecia, która zawsze idzie obok niego. Kim jest? Zna przyszłość i przeszłość, losy, których nie mógł znać Kostek. W finale opuszcza go i przechodzi na Jacka. W wersji „realistycznej” to zwykły wszechwiedzący narrator, po prostu silnie zindywidualizowany. Nie „przezroczysty”.
Ale –
Ale jest kilka momentów, kiedy wchodzi w interakcję ze światem. Bardzo dyskretnie, przy pierwszej lekturze to przeoczyłem. Tak narratorka mówiła, szepcze na granicy świadomości. I są właśnie chwile, kiedy ten szept przebija się do mózgu Willemana. Nie jak u wariata, że słyszę głosy w mojej głowie, ale tak, że Willeman bierze to judzenie za własne myśli. I wreszcie: jest moment kiedy Ta Trzecia milknie. Strona 453. Co to jest taki ktoś, kto siedzi człowiekowi cały czas na ramieniu i przepłoszyć go może tylko Przeistoczenie? Nieważne, że Kostek jest nieochrzczony, a Masza niegodna. Sakrament działa zawsze.
Czy to czyni Morfinę fantastyką, czy „realizmem nieatestycznym”? To chyba zależy od czytelnika.
Właśnie tam Kostek się zmienia, na stronach 453-464. Łatwo to przeoczyć, bo Autor nie chciał inscenizować nawrócenia z neonami.

Miria napisał/a

Problem w tym, że te rozterki są dla mnie osobiście tak obce, że śmieszne.

Specjalnością Twardocha od czasów Epifanii jest coś, co nazywam na swój użytek „strumieniem empatii”. Swoją drogą to też naraża go na zarzut lania wody. Jeśli bohater Twardocha kupi obwarzanka od baby na Rynku, to zaraz wyświetli nam się całe życie baby, od zygoty do śmierci dwadzieścia lat później. Twardoch próbuje przekroczyć barierę intymności i zbliżyć się do człowieka tak bardzo, jak tylko drugi człowiek przy pomocy literatury może. Tą metodą można by spokojnie napisać o ofierze uprzedzeń rasowych, nędzarzu, albo kimś z problematyczną identyfikacją płciową. I wyobrażam sobie, że jakiś mieszczanin w swoim ciasnym mieszkaniu powie „to jest tak wydziwione, że aż śmieszne”. No ale Twardoch pisze o męskości i narodowości.

Miria napisał/a

zastanawiałam się, czy spotkałam w literaturze żeński odpowiednik takiego bohatera i nic nie przyszło mi do głowy

Bo mężczyzna ma ciało, a kobieta jest ciałem. Stąd cały ambaras.

Porównanie Twardocha do Szostaka jest trafne, bo i Morfina i Chochoły (plus Dumanowski plus Fuga). Ocierają się o podobne tematy. Mężczyźni są słabi, a rzeczy się częściej przydarzają niż są efektem świadomego działania. To jest życiowe, ja to kupuję. Jeśli kto chce męskiego bohatera, pana sytuacji będącej wynikiem możliwej do ogarnięcia umysłem sekwencji przyczyn i skutków – polecam poczytać Jarosława Grzędowicza.

I chyba tyle mojego. Morfina nie jest może powieścią wielką (do wielkości najbliżej było Grunwaldowi, ale przecież Twardoch to rocznik 1979, ma czas na Wielką Powieść), ale na pewno jest powieścią ważną. Jak w blurbie – szaloną, transową, psychologiczną, sensacyjną i skandaliczną. Ale nie w potocznym rozumieniu.

Mam na imię Ziuta i jestem anonimowym twardocholikiem.